Witamina K: budowa, funkcje fizjologiczne, zapotrzebowanie i źródła

Witamina K jest jedną z witamin rozpuszczalnych w tłuszczach (A, D, E, K). W skład witaminy wchodzą różne związki:

• witamina K₁ (filochinon) – występująca w roślinach
• witamina K₂, MK (menachinony) – syntetyzowana przez bakterie przewodu pokarmowego oraz znajdująca się w niektórych produktach
• witamina K₃ (menadion) – otrzymywana w sposób syntetyczny
• *witamina K₄ (dioctan menadiolu) – syntetyczna pochodna menadionu

*skrót MK informuje o budowie witaminy, a dokładnej o ilości jednostek izoprenoidowych w łańcuchu bocznym (ich ilość mieści się w przedziale 4 – 13). Przykład: jeżeli jednostek izoprenoidowych, atomów węgla jest 7, to wówczas zapisujemy K2 MK-7 lub K2 (7).

Dominującą formą witaminy w diecie Europejczyków jest K1 (filochinon). Witamina K₁ magazynowana jest głównie w wątrobie, menadion czyli wit. K3 w różnych narządach: nerki, nadnercza, płuca, gruczoły limfatyczne, szpik kostny.

Funkcje fizjologiczne witaminy K

• niezbędna do prawidłowego krzepnięcia krwi
• działanie przeciwkrwotoczne
• odgrywa rolę w równowadze wapniowej organizmu
• witamina K wpływa na zawartość wapnia w kościach
• zapobiega osteoporozie
• odgrywa rolę w budowie tkanki kostnej
• może wywierać wpływ na regulację stężenia glukozy u osób chorych na cukrzyce typu 2 oraz w stanach przedcukrzycowych
• działanie przeciwzapalne, łagodzi stany zapalne
• posiada właściwości przeciwbakteryjne, przeciwgrzybiczne
• chroni przed stresem oksydacyjnym
• ogranicza skuteczność leków zakrzepowych.

Niedobór

Witamina K występuje powszechnie w żywności i jej niedobory zazwyczaj związane są z problemami zdrowotnymi człowieka (zaburzone trawienie i wchłanianie) i przyjmowaniem leków, antybiotyków, które niszczą naturalną mikroflorę przewodu pokarmowego.

Na niedobory narażone są niemowlęta, które nie mają w pełni rozwiniętej jelitowej flory bakteryjnej. Ponadto mleko kobiece nie zawiera wystarczającą ilość witaminy K. W celu niedopuszczenia do wystąpienia konsekwencji zdrowotnych niedoboru witaminy podaje się ją noworodkom w ciągu pierwszych 5 godzin po urodzeniu.

• skłonność do krwawień, zaburzona krzepliwość krwi
• problemy z gojeniem się ran
• zwapnienie kości, naczyń tętniczych.

Nadmiar

Nadmiar wynikający ze spożywania żywności bogatych w witaminę, nie powoduje negatywnych skutków zdrowotnych. Nawet suplementacja witaminą nie powinna wywołać efektów niepożądanych. Jeżeli miałyby wystąpić skutki uboczne nadmiaru (np. przy nieprawidłowym leczeniu), to mogą objawić się jako: żółtaczka, niedokrwistość hemolityczna, nieprawidłowa praca wątroby, uszkodzenia mózgu, dolegliwości sercowe.

Zapotrzebowanie: witamina K – norma spożycia

Na zapotrzebowanie wpływa: stan fizjologiczny, wiek, płeć, przyjmowanie leków przeciwzakrzepowych. Normy zapotrzebowania podane są na poziomie wystarczającego spożycia AI (Adequate Intake) w odniesieniu do witaminy K1 (filochinonu). Jednostka [µg/dobę].

• niemowlęta 0 – 12 miesiąca życia 5 – 8,5 µg
• dzieci 1 – 9 lat 15 – 25 µg
• chłopcy 10 – 18 lat 40 – 65 µg
• dziewczęta 10 – 18 lat 40 – 55 µg
• kobiety ≥ 19 lat, w tym kobiety w ciąży i karmiące piersią 55 µg
• mężczyźni ≥ 19 lat 65 µg.

Źródła związków wykazujących aktywność biologiczną witaminy K

Witamina K1 wytwarzana jest przez rośliny fotosyntezujące i występuje w zielonych częściach roślin (warzywa liściaste, kapustne). W mniejszych ilościach można ją znaleźć w olejach roślinnych. Z kolei źródłem witaminy K2 jest: mięso, wątroba, jaja, sery, fermentowane produkty mleczne. Ponadto jest ona syntetyzowana przez bakterie jelitowe (oprócz MK-4), jednakże ilość witaminy powstająca w organizmie nie pokrywa w pełni zapotrzebowania człowieka.

Zawartość witaminy w żywności może ulegać sezonowym wahaniom, zależy m.in. od stopnia dojrzałości roślin czy zawartości chlorofilu (zazwyczaj im go więcej, tym wyższa ilość witaminy). Zabiegi technologiczne w niewielkim stopniu wpływają na straty witaminy w żywności. Jest ona odporna na ogrzewanie czy warunki przechowywania.

Witamina K i jej ilość podana w [µg/100 produktu]:

• bazylia suszona: 1700
• pietruszka suszona: 1300
• amarantus liście: 1139
• majeranek suszony: 600
• rzeżucha ogrodowa: 540
• szpinak: 480
• bazylia świeża: 415
• jarmuż mrożony: około 400
• kolendra świeża: 310
• kapusta sitowata liście: 257
• rzepa nać: 251
• sałata radicchio: 250
• rukiew wodna: 250
• endywia: 230
• mix sałat: około 100 – 200
• brukselka mrożona: około 190
• brokuły gotowane: 140
• sałata dębolistna zielona: 126
• rukola: 108
• sałata rzymska: 102
• orzeszki pinii: 54
• orzechy nerkowca: 34
• mleko Bebilon Pepti 2: 31
• masło kakaowe: 25
• olej z owsa: 25
• jeżyny: 20
• borówka amerykańska: 19
• granat: 16
• olej z orzechów włoskich: 15
• olej migdałowy: 7
• mąka gryczana: 7
• makrela atlantycka świeża: 5
• kasza orkiszowa: 3,5
• tilapia świeża: 1,5.