W wielu krajach obserwuje się stopniowe starzenie społeczeństwa. Procentowy udział osób starszych w populacji przybywa. Przeciętna długość życia ulega wydłużeniu. Warto zatem zadbać o swój jadłospis, żywienie. Właściwa dieta może opóźnić naturalny proces starzenia. Spokojnie, w każdym wieku można dokonać zmiany sposobu żywienia, a przemyślane modyfikacje dietetyczne poprawią stan zdrowia. Dieta dla seniora powinna zapewniać właściwą podaż składników odżywczych, być smaczna i prosta w przygotowaniu.
Wraz z upływem czasu powstają zmiany w organizmie. Następuje pogorszenie funkcjonowania wszystkich tkanek i narządów. Upływające lata nie muszą oznaczać powstawania chorób, jednakże zmiany wywołane procesem starzenia mogą im sprzyjać. W wieku podeszłym łatwiej wyprowadzić organizm ze stanu równowagi (homeostazy). Żywienie osób starszych to spore wyzwanie. Warto zasięgnąć rady specjalistów (lekarzy, dietetyków), którzy opracują indywidualne zalecenia, jadłospis dla seniora.
Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) dokonuje podziału podokresów starości na:
- wiek podeszły (wczesna starość): 60 – 74 lata
- wiek starczy (późna starość): 75 – 90 lat
- wiek sędziwy (długowieczność): powyżej 90. roku życia.
Dzisiejszy artykuł kierowany jest do osób zdrowych powyżej 60. roku życia (używając słów: podeszły, starszy, starczy, sędziwy mam na myśli skończone 60 lat). Sposób żywienia w poszczególnych jednostkach chorobowych opisywał będę w osobnych artykułach.
W drugiej połowie życia często występują choroby, dla których zalecenia żywieniowe wzajemnie się wykluczają. Ustalenie ogólnych zasad żywieniowych w przypadku wystąpienia problemów zdrowotnych jest bardzo trudne. Żywienie ludzi starszych wymaga indywidualnego podejścia. Dlatego w tym miejscu dowiesz się o podstawowych wytycznych dla człowieka zdrowego (w wieku podeszłym, starczym i sędziwym).
Proces starzenia pociąga za sobą szereg zmian
- zazwyczaj maleje aktywność fizyczna
- zmniejsza się zapotrzebowanie na energię
- następują zmiany w składzie ciała (zmniejszeniu ulega ilość wody, obniża się beztłuszczowa masa ciała, składniki mineralne, masa mięśni, procentowo więcej jest tkanki tłuszczowej – chociaż po 75 roku życia, na skutek jadłowstrętu masa tkanki tłuszczowej może spadać)
- obniżeniu ulega masa i siła mięśniowa, często apetyt
- obserwuje się stopniową utratę tkanki kostnej
- może wystąpić obniżenie zdolności do samodzielnego odżywiania się
- spadek wzrostu (kobieta w wieku 80 lat jest średnio niższa o 8 cm, a mężczyzna o 5 cm)
- wraz z wiekiem narasta ryzyko wystąpienia wielu chorób
- pogorszenie: funkcji wielu narządów (ograniczenie wydolności narządów wewnętrznych), pracy zmysłów (np. upośledzenie odczuwania smaku i zapachu), funkcjonowania wielu szlaków metabolicznych, metabolizmu glukozy, stanu uzębienia,
- zmienia się skład mikroflory jelitowej
- występują problemy z trawieniem i wchłanianiem, wykorzystywaniem składników odżywczych pochodzących z pożywienia
- następuje zmniejszenie wrażliwości ośrodka pragnienia zwiększające ryzyko odwodnienia.
Ponadto obserwuje się:
- tendencje do zaparć (na skutek zwolnienia ruchów perystaltycznych)
- osłabienie reakcji tkanek na insulinę
- ograniczenie zdolności do utrzymania homeostazy wodnej
- zmiany w przewodzie pokarmowym np. zmniejszenie wydzielania śliny, pogorszenie sprawności przełykania, zwolnienie motoryki żołądka i perystaltyki jelit, zmniejszenie: kwasowości soku żołądkowego, wytwarzania i aktywności enzymów trawiennych, masy wątroby i przepływającej w niej krwi
- niekiedy konieczność korzystania z pomocy innych (ze względu na ograniczoną możliwość samodzielnego funkcjonowania).
Co służy osobom w wieku podeszłym, starczym, sędziwym?
- zdrowy styl życia
- regularna aktywność fizyczna pomagająca utrzymać masę mięśniową
- ćwiczenia pamięci
- właściwa dieta zapewniająca dobry stan odżywienia (żywienie osób w wieku starczym, podeszłym, sędziwym powinno być indywidualnie dopasowane)
- utrzymanie prawidłowej masy ciała (dla osób starszych BMI może być wyższe 23 – 29 kg/m2, mamy tutaj do czynienia z tzw. paradoksem otyłości, gdzie niejednokrotnie osoby z wyższym BMI mają lepsze wyniki w porównaniu do osób z niższym wskaźnikiem masy ciała).
W jaki sposób pomaga dietetyk dla osób starszych, seniorów?
- dietetyk dla seniorów zmiany w sposobie żywienia dokonuje stopniowo, ze względu na obniżoną z wiekiem naturalną zdolność adaptacji do nowej diety
- dokonuje regularnej oceny stanu odżywienia
- ustala odpowiedni model żywienia pacjenta
- przeprowadza wywiad żywieniowy,
- sprawdza dzienniczek żywieniowy, który umożliwia dietetykowi dokładną ocenę sposobu żywienia
- wykonuje analizę składu ciała (jeżeli nie ma przeciwwskazań zdrowotnych)
- dokonuje pomiarów antropometrycznych: wzrost, masa ciała, obwody: pasa, ramienia, łydki
- wylicza wskaźnik masy ciała BMI (body mass index) oraz wskaźnik talia – biodra WHR (waist-to-hip ratio)
- układa zbilansowaną dietę uwzględniająca proces starzenia, przyjmowane leki (indywidualnie dopasowana dieta dla starszych osób zapobiega interakcji lek – pożywienie)
- pamięta o konieczności indywidualizacji dietoterapii
- jeżeli zachodzi taka potrzeba, kieruje na badania laboratoryjne
- dietetyk dla osób starszych bierze pod uwagę występujące u swoich pacjentów procesy chorobowe
- dieta dla starszych ludzi, jadłospis pomaga w leczeniu chorób związanych z wiekiem, dietozależnych: cukrzyca typu 2, miażdżyca, nadciśnienie tętnicze oraz pokrywa zapotrzebowanie organizmu na energię i składniki odżywcze
- dąży, aby żywienie seniorów, dieta dla seniora łagodziła ewentualne dolegliwości zdrowotne
- modyfikuje utrwalone nieprawidłowe nawyki żywieniowe
- w swojej pracy bierze pod uwagę tryb życia swojego pacjenta
- podejmuje z pacjentem działania mające na celu wydłużenie życia
- jego praca pomaga w spowolnieniu negatywnych zmian wynikających z upływu czasu
- wdraża aktualne rekomendacje dietetyczne
- pomaga w zmianie świadomości osób starszych dotyczącej sposobu żywienia
- dąży do osiągnięcia przyjemności ze spożywania potraw i artykułów spożywczych
- w sposób całościowy angażuje się w opiekę nad osobami starszymi.
Żywienie ludzi w podeszłym, starszym wieku – dieta seniora
Zalecenia mają charakter ogólny. W przypadku wystąpienia chorób mogą ulec zmianie. Najlepiej skonsultuj się z lekarzem lub dietetykiem, który indywidualnie dopasuje żywienie, dietę.
- regularnie spożywaj 5 – 6 posiłków dziennie, odstęp pomiędzy posiłkami powinien wynosić około 2 – 3 godziny
- przejadanie się nie służy długowieczności
- wybieraj świeże produkty
- unikaj produktów, potraw ciężkostrawnych
- jadłospis dla seniora, dieta osób starszych powinna być urozmaicona, różnorodność spożywanych posiłków zapewni podaż (niezbędnych do utrzymania zdrowia) składników odżywczych
- kiedy zdiagnozuje się niedożywienie, wówczas warto aby posiłki były małe objętościowo, jednakże o wysokiej gęstości odżywczej i energetycznej
- należy dostarczać do organizmu odpowiednią ilość wody w postaci płynów oraz żywności (warzywa, owoce). Płyny powinny być dostarczane nawet w przypadku nieodczuwania pragnienia
- zadbaj o właściwą podaż białka zapewniającą utrzymanie sprawności. Podaż białka należy rozłożyć na równomierne posiłki, które zapewnią właściwą syntezę białek ustrojowych. Główne posiłki powinny zawierać około 25 – 30 gramów protein. Białko powinno być odpowiedniej jakości, o optymalnym składzie aminokwasowym. Źródłem są produkty pochodzenia zwierzęcego (50% białka powinno pochodzić z tych produktów).
- Należy spożywać: warzywa i owoce w stosunku 3:1, produkty pełnoziarniste (najlepiej o niskim indeksie glikemicznym), mleczne napoje fermentowane, ryby, chude mięso, jeżeli nie ma żadnych dolegliwości to również rośliny strączkowe
- Pamiętaj o suplementacji witaminą D. Osoby w podeszłym wieku (powyżej 65. roku życia) mogą przyjmować witaminę D przez cały rok
- w diecie dla starszych ludzi powinny znaleźć się NNKT (niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe)
- konsystencja pożywienia powinna być dopasowana do stanu uzębienia
- posiłki powinny być ładnie podane, zachęcające do jedzenia, aby przeciwdziałać zmniejszonemu łaknieniu (brak apetytu jest częstym problemem osób w podeszłym wieku)
- jako osoba starsza unikaj: smażenia (zastąp je gotowaniem lub pieczeniem), alkoholu, produktów wysokoprzetworzonych, słodyczy, słodkich napojów
- osoby w podeszłym wieku powinny ograniczyć używanie soli, spożywanie słonych przekąsek i potraw.
