Choroby trzustki to poważne zagrożenie dla zdrowia i życia człowieka. Początkowo mogą rozwijać się nie dając objawów klinicznych (zazwyczaj trawienie oraz wchłanianie węglowodanów, białka i tłuszczu nawet przy znacznym uszkodzeniu narządu przebiega bez widocznych dolegliwości). Leczenie często jest bardzo kosztowne oraz problematyczne. Wymaga licznych badań oraz obserwacji wielu specjalistów. „Dietetyk trzustkowy” jest jednym z nich. Pomaga w lekkim, jak i ciężkim uszkodzeniu trzustki: ostrym i przewlekłym zapaleniu organu, w chorobach wymagających leczenia szpitalnego (nowotwory).
Trzustka
Trzustka to narząd o masie około 70 – 100 gramów. Odpowiada za wydzielanie zewnętrzne (sok trzustkowy zawierający enzymy trawienne ) oraz wewnętrzne (np. insulina, glukagon, somatostatyna). Organizm zdrowego, dorosłego człowieka wydziela około 1,5 litra soku trzustkowego (w ciągu doby), w którym znajdują się enzymy odpowiedzialne za trawienie białka, tłuszczów i węglowodanów. Sok trzustkowy mający odczyn zasadowy wydziela się pod wpływem układu hormonalnego oraz nerwowego.
Insulina
Bardzo ważnym hormonem trzustki jest insulina. Wydzielaniu insuliny sprzyja wysoki poziom cukru we krwi, niektóre aminokwasy (czyli cząsteczki budujące białko), wolne kwasy tłuszczowe, hormony produkowane przez przysadkę i jelita. Z kolei wydzielanie insuliny ogranicza m.in.: adrenalina, noradrenalina, somatostatyna, glukagon, neuropeptyd galanina. Insulina umożliwia magazynowanie glukozy w wątrobie. Ma wpływ na transport aminokwasów do mięśni szkieletowych, przenikanie jonów potasowych do wnętrza komórek.
Czynniki uszkadzające trzustkę
- alkohol (w nadmiernych ilościach)
- tytoń (palenie papierosów)
- nadmierna masa ciała (otyłość)
- w nadmiarze: cukry proste, tłuszcze zwierzęce, mięso czerwone
- przewlekłe niedożywienie białkowe, podaż białka poniżej 30 gramów na dobę
- inne: urazy brzucha, zabiegi chirurgiczne, kamica żółciowa, przewlekłe stany zapalne dróg żółciowych, nowotwory, infekcje wirusowe i bakteryjne, zatrucia, mutacje genów, zakażenia pasożytnicze, czynniki immunologiczne.
Objawy mogące świadczyć o problemach z trzustką
- objawy dyspeptyczne
- wymioty
- nudności
- wzdęcia
- odbijania
- uczucie pełności w nadbrzuszu
- zatrzymanie gazów, stolca
- wystąpienie biegunki tłuszczowej (objaw niewydolności zewnątrzwydzielniczej trzustki)
- maziste, papkowate, połyskujące stolce z domieszką tłuszczu, krople tłuszczu na wodzie wokół stolca
- ból w obrębie jamy brzusznej, nadbrzuszu (zazwyczaj powstający po spożyciu posiłku bogatego w tłuszcz lub wypiciu alkoholu. Po konsumpcji napojów alkoholowych ból może pojawić się później, niż po spożyciu potraw bogatotłuszczowych – dopiero po kilku, bądź kilkunastu godzinach)
- obrzęk narządu
- postępujące zmniejszenie masy ciała
- podwyższona temperatura ciała – stany podgorączkowe
- niedrożność porażenna jelit
- niewydolność nerek
- zaburzenia oddychania, krążenia, krzepnięcia krwi
- żółtaczka
- zwiększone stężenie glukozy we krwi, nieprawidłowa tolerancja tego cukru
- obniżona zawartość we krwi mikroelementów, witamin i elektrolitów.
Żywienie w chorobach trzustki
Żywienie jest sprawą bardzo indywidualną. Każdy organizm inaczej znosi chorobę. To, co dla jednej osoby będzie dobre, dla drugiej może być niewskazane.
Przy ostrym zapaleniu trzustki dąży się do osiągnięcia spokoju czynnościowego narządu. Na początku leczenia nie podaje się pokarmów i płynów drogą doustną. Stosuje się podawanie składników odżywczych drogą dożylną. Żywienie doustne (ze względu na wiele korzyści) wprowadza się najszybciej, jak jest to możliwie – po powrocie perystaltyki jelit, po ustąpieniu bólu, wzdęć i innych dolegliwości, objawów choroby, przy braku powikłań. U osób bardziej schorowanych stosuje się żywienie dojelitowe (jeżeli jest to możliwe).
Dieta zmienia się w zależności od etapu choroby, zaczynając od diety płynnej, lekkostrawnej z ograniczoną zawartością tłuszczu, błonnika pokarmowego, którą następnie rozszerza się (przechodzi na dietę o konsystencji papkowatej i stałej). Dietę należy rozszerzać stopniowo. Na początku posiłki powinny być mało objętościowe (około 200 – 300 ml) podawane w postaci zmiksowanej, kleiki gotowane na wodzie (np. z ryżu, następnie kleik jęczmienny, owsiany), włoszczyzna, gotowane przetarte jabłko, ziemniaki. O wprowadzeniu kolejnych produktów decyduje lekarz wraz z dietetykiem. Odbywa się to po dokładnej obserwacji pacjenta, przeanalizowaniu wskaźników biochemicznych krwi.
Zawartość tłuszczu w diecie należy dobierać indywidualnie, w zależności m.in. od ilości przyjmowanych enzymów trzustkowych, pojawienia się biegunki tłuszczowej. Zalecane metody, techniki przyrządzania potraw: gotowanie na parze i w wodzie, duszenie bez wcześniejszego obsmażania, pieczenie w folii, pergaminie, przecieranie i miksowanie.
Zazwyczaj na dobę podaje się 4 – 5 posiłki (niekiedy 6, jednakże na początku zaczyna się od mniejszej ilości), które nie powinny być zbyt obfite. Jeżeli po spożyciu surowych owoców lub warzyw wystąpią dolegliwości, to następnym razem można poddać je obróbce termicznej np. w postaci gotowania lub pieczenia. W diecie warto rozważyć (po konsultacji z dietetykiem) stosowanie MCT (średniołańcuchowych kwasów tłuszczowych).
W jaki sposób pomaga dietetyk trzustkowy?
- pomaga podczas żywienia dojelitowego kontrolując wlewy ze składników odżywczych
- wdrażając właściwą dietę opanowuje ból
- dba o gospodarkę wodno-elektrolitową
- przeciwdziała powstawaniu niedoborom pokarmowym
- pomaga w leczeniu powstających powikłań
- w razie konieczności wdraża leczenie wyciągami trzustkowymi (dobiera najmniejszą ilość niezbędną do utrzymania efektu leczenia) oraz wprowadza suplementację (np. witaminami rozpuszczalnymi w tłuszczach: A, D, E, rzadziej K)
- u osób z niedowagą dąży do osiągnięcia należnej masy ciała
- dietetyk współpracuje z innymi lekarzami
- układa indywidualnie dopasowaną dietę uwzględniając oczekiwania pacjenta oraz jego stan zdrowia i objawy kliniczne choroby.
