Na cukrzycę choruje kilkaset milionów ludzi na całym świecie. Z roku na rok jest ich coraz więcej. Choroba ta wpływa na jakość życia oraz skraca jego długość. Czynnikami sprzyjającymi cukrzycy są m.in.: nadmierna masa ciała, brak lub niewielka aktywność fizyczna, nadciśnienie tętnicze, zaburzenia gospodarki lipidowej, choroby układu sercowo – naczyniowego, obecność cukrzycy u kogoś w rodzinie, czynniki genetyczne, immunologiczne, środowiskowe czy infekcje wirusowe. Leczeniem choroby zajmuje się wielu lekarzy, specjalistów, a jednym z nich jest „dietetyk od cukrzycy”. W jaki sposób pomaga dowiesz się poniżej.
Cukrzyca objawia się w postaci podwyższonego stężenia glukozy we krwi (hiperglikemia). Organizm (trzustka) nie wytwarza odpowiedniej ilości insuliny, jej działanie odbiega od normy, ustrój w niewłaściwy sposób reaguje na hormon (insulinooporność). Konsekwencją takiego stanu mogą być nieprawidłowości w funkcjonowaniu wielu narządów (np. oczu, nerek, serca). Inne powikłania cukrzycy to: nadciśnienie tętnicze, problemy sercowo – naczyniowe, zaburzenia czynności układu nerwowego. Reasumując, utrzymujący się podwyższony poziom cukru we krwi ma szkodliwy wpływ na organizm człowieka.
Stężenie glukozy we krwi świadczące o cukrzycy:
≥ 126 mg/dl (krew pobrana na czczo, minimum 8 godzin od ostatniego posiłku),
≥ 200 mg/dl (krew pobrana o dowolnej porze dnia),
≥ 200 mg/dl (w 120 minucie testu OGTT – doustny test tolerancji glukozy).
Podział – typy cukrzycy
- Cukrzyca typu 1 (około 10% wszystkich pacjentów)
Cukrzyca typu 1 zazwyczaj występuje u osób młodych (dzieci, młodzież), jak również u ludzi w wieku dorosłym i wówczas nazywana jest jako cukrzyca typu LADA (late autoimmune diabetes in adults). Cukrzyca typu 1 jest chorobą autoimmunologiczną, gdzie organizm atakuje samego siebie. Zniszczeniu ulegają komórki trzustki odpowiedzialne za wytwarzanie insuliny. Ze względu na niedobór insuliny, u osób z cukrzycą typu 1 konieczne jest przyjmowanie hormonu z zewnątrz (insulinoterapia) w odpowiedniej ilości. Insulina jest hormonem anabolicznym, który w nadmiarze i w połączeniu z nadwyżką kaloryczną może doprowadzić do przyrostu masy ciała.
- Cukrzyca typu 2 (około 90% wszystkich pacjentów)
Ryzyko wystąpienia cukrzycy typu 2 występuje u osób: w wieku dojrzałym, starszych (coraz częściej chorują na nią dzieci i młodzież), z nadwagą, otyłością, mających problemy z układem krążenia czy gospodarką lipidową. Organizm wytwarza insulinę, jednakże tkanki nie w pełni na nią reagują. Mówimy wówczas o występowaniu insulinooporności. Z biegiem czasu komórki trzustki ulegają uszkodzeniu (tracą zdolność do prawidłowego wydzielania hormonu, którego zaczyna brakować), co przekłada się na wahania glikemii. Na początku choroba może przebiegać bezobjawowo. Stan zdrowia wydaje się być dobry, nie ma żadnych dolegliwości.
- Inne typy cukrzycy
– cukrzyca ciążowa/ciężarnych (GDM – gestational diabetes mellitus), przedciążowa, noworotkowa, mitochondrialna, związana z mukowiscydozą,
– wtórna: spowodowana: schorzeniami trzustki (np. zapaleniem, urazami, guzami, nowotworami), infekcjami, procesem immunologicznym, może wystąpić również w wyniku stosowania niektórych leków lub być spowodowana czynnikami genetycznymi,
– cukrzyca typu MODY (Maturity Onset Diabetes of the Young) – występuje u osób młodych, jest uwarunkowana mutacją genetyczną.
Niektóre objawy choroby
- osłabienie,
- senność,
- odczuwanie wzmożonego pragnienia,
- częste korzystanie z toalety (wielomocz),
- oddawanie moczu w nocy,
- zmiany ropne na skórze,
- występowanie glukozy w moczu,
- ubytek masy ciała,
- problemy ze wzrokiem,
- zmiany ropne na skórze.
Zalecenia dietetyczne dla cukrzyków
*Zalecenia mogą się różnić w przypadku występowania innych chorób, w zależności od zastosowanej metody leczenia (leki doustne, mieszanka insulinowa: ludzka, analogowa, metoda wielokrotnych wstrzyknięć insuliny).
- posiłki spożywaj regularnie o stałych porach, np. co 3 – 4 godziny. Pierwszy posiłek do 60 minut od przebudzenia, a ostatni 2 – 3 godziny przed snem. Dietetyk dla cukrzyków ilość posiłków dobiera indywidualnie, biorąc pod uwagę wiele czynników np. sposób leczenia.
- unikaj żywności wysokoprzetworzonej, zawierającej izomery trans kwasów tłuszczowych,
- ogranicz spożycie (nie spożywaj) alkoholu, słodkich napojów gazowanych, wód smakowych, soków owocowych, kompotów, słodyczy, cukrów prostych, soli do 5 g na dobę, produktów typu fast food, miodu, owoców suszonych,
- wybieraj produkty o niskim indeksie glikemicznym,
- węglowodany dostarczaj z pełnoziarnistych produktów zbożowych, warzyw,
- ilość węglowodanów (najlepiej o niskim indeksie glikemicznym) w diecie może być większa u osób aktywnych fizycznie oraz spożywających duże ilość błonnika,
- spożywaj odpowiednie ilości błonnika, nieprzetworzonych warzyw i owoców,
- uwzględnij w swojej diecie nasiona roślin strączkowych,
- w miarę możliwości spożywaj warzywa w każdym posiłku,
- ryby spożywaj kilka razy w tygodniu,
- ogranicz spożycie mięsa czerwonego do kilku razy w miesiącu,
- energia: z białka: 15 – 20% całodziennej energii, w przypadku deficytu energetycznego udział energii z białka może być wyższy; około 30% z tłuszczu (nasycone kwasy tłuszczowe < 10 %, jednonienasycone kwasy tłuszczowe < 20%, wielonienasycone kwasy tłuszczowe 6 – 10%),
- białko: około 1g/kg m.c./dobę, najlepiej jak połowa pochodzi z produktów zwierzęcych (warto mieć na uwadze, że białko również stymuluje wydzielanie insuliny),
- suplementacja: jeżeli nie stwierdzono niedoborów, to nie ma potrzeby jej stosowania (wyjątek stanowią kobiety planujące lub będące w ciąży – kwas foliowy). W okresie jesienno – zimowym można rozważyć suplementację witaminą D.
- stosuj takie techniki przyrządzania potraw jak: pieczenie w folii, gotowanie na parze, duszenie bez wcześniejszego obsmażania. *Unikaj smażenia.
- nie rozgotowuj kasz, ziemniaków, makaronów,
- posiłki spożywaj powoli.
W jaki sposób pomaga dietetyk od cukrzycy?
- indywidualnie dobiera terpię żywieniową biorąc pod uwagę: stadium zaawansowania choroby, stan kliniczny pacjenta, schemat leczenia farmakologicznego, glikemię,
- wylicza twoje zapotrzebowanie energetyczne oraz na składniki odżywcze,
- dietetyk od cukrzycy na podstawie wywiadu żywieniowego, zgromadzonej dokumentacji stawia diagnozę żywieniową. Dokonuje oceny: dotychczasowego sposobu odżywiania, efektów dietoterapii.
- w razie potrzeby, w przypadku niezadowalającego efektu terapeutycznego modyfikuje założenia diety,
- uczy w jaki sposób kontrolować poziom cukru we krwi,
- rozdziela węglowodany na posiłki, wylicza WW (wymienniki węglowodanowe),
- ułożony przez „dietetyka cukrzycowego” jadłospis korzystnie wpływa na masę ciała oraz zdrowie. Dieta dostarcza wszystkie niezbędne składniki odżywcze. Plan żywieniowy uwzględnia twoje preferencje żywieniowe. Zbilansowana dieta zapewnia prawidłową glikemię poposiłkową, zapobiega powikłaniom choroby.
- pomaga pozbyć się niechcianych kilogramów, układając jadłospis o ujemnym bilansie energetycznym,
- układa dietę dopasowaną do insulin stosowanych przez pacjenta, czasu działania hormonu. Jadłospis jest urozmaicony pod kątem produktów, smaku, konsystencji, barwy (jest atrakcyjny wizualnie i smakowo).
- ustala ilość i pory posiłków biorąc pod uwagę twój tryb życia, model zastosowanego leczenia,
- edukuje pacjenta: uczy jakich produktów w diecie unikać, ograniczyć, a jakie warto spożywać, jakie techniki kulinarne są dozwolone, a jakie wymagają ograniczenia,
- po pierwszej wizycie nakreśla cele i założenia dietoterapii.
Dietetyk dla cukrzyka wie, że o stan zdrowia warto zadbać dietą i aktywnością fizyczną. Wysiłek fizyczny pomaga w leczeniu otyłości. W przypadku wystąpienia otyłości lub nadwagi wskazana jest redukcja masy ciała. Utrata kilogramów przyczynia się do poprawy tolerancji glukozy. Z kolei właściwe ułożona dieta zapobiega powikłaniom cukrzycy, zmniejsza ryzyko ich wystąpienia. Dieta to nie wszystko. Dietetyk cukrzycowy ponadto zachęca do unikania stresu, wysypiania się, nie palenia papierosów.
Skróty
- CSI (continous subcutaneus infusion) – osobista pompa insulinowa
- GL (glycemic load) – ładunek glikemiczny
- IDF (International Diabetes Federation) – Międzynarodowa Federacja Cukrzycy
- IFI (intensive functional insulinotheraphy) – intensywna czynnościowa insulinoterapia
- IG (glycemic index) – indeks glikemiczny
- HbA1c – hemoglobina glikowana
- OGTT (oral glucose tolerance test) – doustny test obciążenia glukozą
- PGDM (pregestational diabetes mellitus) – cukrzyca przedciążowa
- PTD – Polskie Towarzystwo Diabetologiczne
- WBT – wymienniki białkowo – tłuszczowe. 1 WBT = ilość produktu dostarczająca 100 kcal pochodzących z białka i tłuszczu
- WW – wymienniki węglowodanowe. 1 WW = ilość produktu zawierająca 10 gramów przyswajalnych węglowodanów.
