Masa ciała człowieka zależy od wielu czynników. Jednymi z nich są czynniki środowiskowe i żywieniowe. Czynniki środowiskowe predysponują do wystąpienia otyłości w 60 – 70%, uważane są za jedne z najważniejszych w rozwoju nadmiernej masy ciała. Szczególne znaczenie przypisuje się małej aktywności fizycznej, siedzącemu trybu życia, a także nieprawidłowemu odżywianiu się: nadmiar w diecie cukrów prostych, tłuszczu (głównie kwasy tłuszczowe nasycone), żywności wysokokalorycznej i znacznie przetworzonej.
Siedzący tryb życia a masa ciała
Siedzący tryb życia istotnie wpływa na zwiększenie masy ciała. Czas przeznaczony na oglądanie programów telewizyjnych odgrywa tu znaczącą rolę. Wyniki badań Nurses’ Health Study dowiodły, że 2 godzinny dziennie spędzone przed telewizorem zwiększają ryzyko rozwoju otyłości o 23%. Dla porównania te same badania wykazały, że intensywne spacery trwające 1 godzinę dziennie zmniejszają ryzyko rozwoju otyłości o 24%.
Ogrzewanie, klimatyzacja, sen
Według naukowców ogrzewanie i klimatyzacja zwiększają ryzyko rozwoju otyłości. Ponadto wpływ na masę ciała wywiera sen. Skrócenie czasu snu powoduje zwiększenie stężenia w organizmie niektórych hormonów. Konsekwencją jest zwiększone łaknienie, co prowadzi do przyrostu masy ciała.
Aktywność fizyczna
Kolejną przyczyną otyłości jest brak aktywności fizycznej (na co wpływ ma także postęp technologiczny – liczne udogodnienia dnia codziennego: windy, samochody, pralki automatyczne itp.). Zaniechanie treningu fizycznego przyczynia się do odkładania tkanki tłuszczowej w organizmie. Nadmiar energii spożytej z pożywieniem przewyższa energię wydatkowaną. Jak pokazują badania systematyczną aktywność fizyczną 2 – 3 razy w tygodniu prowadzi co dziesiąty Polak, jest to jeden z gorszych wyników w Europie (badanie to ma już dobre kilka lat, teraz mam nadzieje, że jest lepiej).
Czynniki żywieniowe
Otyłość spowodowana jest m.in. nadmierną podażą energii pochodzącą z pożywienia w stosunku do energii wydatkowanej. Odpowiednio zbilansowana dieta zapobiega gromadzeniu się tkanki tłuszczowej w organizmie. Jednak w dzisiejszych czasach, w wieku XXI obserwuje się ciągły wzrost ilości ludzi z nadwagą lub otyłością.
Dodatni bilans energetyczny kojarzony jest z rozwojem otyłości. Jednak nie tylko on przyczynia się do nadmiernej masy ciała. Nieregularne spożywanie posiłków (które może utrudniać kontrolowanie ilości spożytych kcal), spożywanie żywności wysoko przetworzonej, żywności typu fast food, najadanie się do syta, konsumpcja nadmiernie dużych porcji, wszystko to ma wpływ na zdrowie człowieka.
Badając skład współczesnej diety można dostrzec, że znacznie zwiększyła się w niej zawartość tłuszczu. Na przestrzeni 100 lat z wartości 15 – 20% do 40 – 45%, z kolei zmniejszyło się spożycie składników mineralnych, błonnika i węglowodanów złożonych. Reklamowane w mediach różnego rodzaju wysokokaloryczne przekąski, słodycze, słodzone napoje, żywność typu fast food przyczyniają się występowania nadwagi i otyłości. Produkty te utrudniają zbilansowanie dziennego jadłospisu oraz wymagają od konsumentów coraz większej kontroli w planowaniu posiłków. Nadmiernej masie ciała sprzyja również wydłużenie czasu pracy, rosnące porcję potraw w barach i restauracjach oraz liczne okazje do biesiadowania (np. imieniny, urodziny).
Nie tylko rodzaj spożywanej żywności jest bardzo istotny, ale także sposób jej przygotowania. Powinniśmy:
- zrezygnować ze smażenia na rzecz gotowania, pieczenia w folii,
- ograniczyć (co nie znaczy całkowicie wyeliminować) spożycie tłuszczów, zarówno widocznych, jak i niewidocznych (np. występujących w wyrobach cukierniczych, w tłustych gatunkach mięs), *chodzi o to, żeby jeść nie tylko tłuszcz, ale i inne makroelementy będące źródłem cennych składników odżywczych
- zrezygnować ze spożywania słodyczy, dań typu fast food, słodzenia napojów oraz napojów o dużej zawartości cukru,
- zwiększyć spożycie warzyw i owoców.
Potrawy najlepiej spożywać bezpośrednio po przygotowaniu. Zapobiega to stracie składników odżywczych. Dieta bogata w błonnik pokarmowy daje odczucie sytości i sprzyja utrzymaniu należnej masy ciała.
Reasumując. Przestrzeganie zasad prawidłowego żywienia nie tylko pomoże w utrzymaniu należytej masy ciała, ale także wpłynie na prawidłowe funkcjonowanie całego organizmu.
