Poniżej przedstawiam moją prezentacje maturalną z języka polskiego. Znalazłem ją w trakcie sprzątania. Nie jestem pewien czy jest to ostateczna wersja, którą demonstrowałem przed komisją, ponieważ mam ją w formie wydrukowanej z naniesionymi poprawkami. Możliwe, że gdzieś na starym komputerze (którego już nie mam lub mam ale nie wiem gdzie) jest nieznacznie inna. W znalezionym materiale nie dokonywałem żadnych zmian (oprócz błędów ortograficznych).
Jest rok 2022, a moja prezentacja pochodzi z 2009. Kilkanaście lat musiało upłynąć, żeby ponownie ujrzała światło dzienne. Dla mnie warto było ją odnaleźć, mam nadzieje, że dla Ciebie również. Miłej lektury. *Może zainteresuje Cię również wpis na blogu pod tytułem: psychodietetyk Bydgoszcz, serdecznie do niego zapraszam.
Ramowy plan wypowiedzi
1. Wprowadzenie do tematu:
a) literatura psychologiczna – psychologia w literaturze.
2. Cierpienia młodego Wertera:
a) pustelnicze życie bohatera,
b) miłość Wertera źródłem nieszczęść,
c) depresja tytułowego bohatera,
d) samobójcza śmierć.
3. Zbrodnia i kara:
a) wewnętrze przeżycia Raskolnikowa na różnych etapach,
b) analiza psychologiczna Rodiona.
4. Granica:
a) rozdarcie wewnętrzne bohaterów.
5. Podsumowanie (analiza wewnętrzna bohaterów).
Literatura podmiotu
- Dostojewski Fiodor, Zbrodnia i kara, GREG, Kraków 2008.
- Goethe Johann Wolfgang, Cierpienia młodego Wertera, GREG, Kraków 2009.
- Nałkowska Zofia, Granica, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydanie 1, Wrocław, Oddział w Krakowie 1971.
Literatura przedmiotu
- Słownik literatury polskiej, Wydanie 1, VIDEOGRAF 2, Katowice 2006, str. 427-428, str. 647-648, str. 693-695.
- Łoboz Małgorzata, Żabski Tadeusz, Pozytywizm, Leksykon literatury polskiej dla uczniów i nauczycieli, Wydawnictwo dolnośląskie, Wrocław 1999, str. 26-27, str. 175-176.
- Miłkowski Tomasz, Termer Janusz, Leksykon lektur szkolnych, Polska Oficyna Wydawnicza BGW, Warszawa 1993, str. 66-68, str. 86-89, str. 195.
- Januszewki Tomasz, Słownik pisarzy i lektur dla szkół średnich, Wydawnictwo Oświatowe Delta W-Z, Warszawa 1995, str. 66-68, str. 89, str. 201-202.
- Krassowski Maciej, Leksykon terminów literackich, Wydawnictwo książkowe Twój Styl, Wydanie 2, Warszawa 1996, str. 33, str. 82, str. 179, str. 235.
- Alina Brodzka, Mirosława Puchalska, Małgorzata Semczuk, Anna Sobolewska, Ewa Szary-Matywiecka, Słownik literatury polskie XX wieku, Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo, Wrocław 1992, str. 885-902.
Moja praca maturalna – literatura psychologiczna, psychologia w literaturze…
Literatura psychologiczna – psychologia w literaturze. Przedstaw wybrane przykłady”. W swojej wypowiedzi przybliżę ten temat. W tym celu wykorzystam kilka lektur obrazujących ten problem: „Cierpienia młodego Wertera” Johanna Wolfganga Goethe, „Zbrodnię i karę” Fiodora Dostojewskiego oraz „Granice” Zofii Nałkowskiej. Zanim jednak przejdę do omawiania utworów wyjaśnię czym jest literatura psychologiczna według naukowych źródeł.
Literatura psychologiczna jest charakterystyczna dla XX wieku. Jej zasadniczą tematykę stanowi przedstawienie życia wewnętrznego bohaterów. Autorzy książek psychologicznych tworzą niejako laboratorium, w którym kreowane przez nich postacie są poddawane wszechstronnej analizie.
W potocznym rozumieniu wyróżnikiem literatury psychologicznej jest obecność wspomnianej tzw. analizy psychologicznej, czyli drobiazgowego, wszechstronnego opisu procesów psychicznych bohatera oraz ich motywacji wewnętrznej. Wysiłek pisarza zmierza do odtworzenia przeżyć wewnętrznych, kompleksów, obsesji, marzeń sennych, trudności w kontaktowaniu się z innymi ludźmi, źródeł określonego sposobu reagowania na świat zewnętrzny. Głównym bohaterem bywa często postać nie rozumiejąca samej siebie, operująca zafałszowaną świadomością.
A czym jest psychologia w literaturze? Psychologia pochodzi od greckiego słowa psyche’ – dusza i logos – nauka. Psychologia to nauka obejmująca zagadnienia związane z procesami psychicznymi, życiem duchowym człowieka oraz jego relacjami ze światem zewnętrznym. Psychologia w literaturze nie występuje tylko w dziełach zaliczanych typowo do literatury psychologicznej. Problematyka psychologiczna jest w pewnym sensie elementem każdego utworu literackiego. Doskonałym przykładem psychologii w literaturze jest powieść epistolarna Johanna Wolfganga Goethe pt. „Cierpienia młodego Wertera.
Cierpienia młodego Wertera
Głównym problemem książki jest romantyczna miłość. Werter uwikłany w dziwny romans postanawia wyjechać na wieś aby pozwolić odpocząć swojej duszy. W nowym miejscu czuje się dobrze. Otaczająca go przyroda i samotność stała się dla niego istnym rajem. „… Samotność to balsam nieoceniony dla mego skołatanego serca…” Bohater jest bardzo szczęśliwy przebywając w cichej okolicy. Jednak samotność jest także źródłem nieszczęścia dla Wertera. Jest on samotny z powodu swego uczucia do Lotty. Narzeczona Alberta odrzuca jego miłość co staje się przyczyną jego depresji, cierpienia „… Ze mną już widzisz, koniec, nie zniosę tego dłużej! …” pisze w listach do Wilhelma.
Nieszczęśliwa miłość sprawia, że bohater pogrąża się w rozpaczy, nie może poradzić sobie z problemami. Nadmierna uczuciowość, postrzeganie otaczającego go świata przez pryzmat własnych marzeń i poezji, niezgoda na zastane konwenanse obyczajowe i moralne są dla niego zgubne. Werterem targają zmienne uczucia, raz jest szczęśliwy, że Lotta ułożyła sobie życie, innym razem jest o nią zazdrosny i wpada w rozpacz.
Główny bohater przedstawia te wydarzenia w listach, dokonuje w nich dokładnej analizy informując przyjaciela o motywach swego postępowania od zakochania się w Lottcie do popełnienia samobójstwa.
Miłość dla Wertera stała się uczuciem niszczącym, destrukcyjnym. Zapomina o otaczającym go świecie, przed oczyma ma tylko ukochaną, która nie może być jego. Znalazł się nad przepaścią, opuściła go ta dla którego była całym życiem. Czuje się opuszczony i samotny. Gorące umiłowanie przyrody, które wcześniej darzył teraz wskutek nieszczęśliwej miłości przepada. Świat który był przedtem rajem stał się dzisiaj udręką jego duszy. Werter nie przestaje myśleć o Lottcie, marzy o niej, tęskni, płacze. Jest nieszczęśliwy. Znikła jego wyobraźnia, przepadło umiłowanie natury. …Jestem nieszczęśliwy, Wilhelmie, cała żywotna siła moja zatonęła…” Książki które dawniej czytał teraz stały się dla niego niepotrzebne.
Nieszczęśliwa miłość do Lotty staje się przyczyną samobójstwa Wertera, który nie jest w stanie dłużej znosić cierpienia serca.
Powieść w formie listów tytułowego bohatera do przyjaciela Wilhelma zawiera przeżycia wewnętrzne, dominuje swoista psychoanaliza duszy. Akcja chodź istotna zostaje odsunięta na drugi plan. Autorefleksja wypełnia zdecydowaną większość listów, w których Werter bada swoje uczucia, wreszcie obnaża przed przyjacielem najintymniejsze sekrety, zwierzając się z wielkich, najdrobniejszych nawet porywów serca. Korespondencja jaką Werter prowadzi z Wilhelmem staje się szczegółową analizą motywów postępowania bohatera od momentu zakochania się w Lottcie począwszy na jego samobójczej śmierci skończywszy.
Zbrodnia i kara
Koncentracja uwagi autora na świecie przeżyć wewnętrznych występuje zazwyczaj w powieściach psychologicznych. Kolejne książki, które przedstawię należą do tego gatunku. Pierwszym przykładem jest dzieło mistrza powieści psychologicznej Fiodora Dostojewskiego pt. „Zbrodnia i kara”. Osią fabularną książki jest po mistrzowsku pokazana dramatyczna walka wewnętrzna toczona przez Raskolnikowa z własnym zmysłem, swoją teorią i sumieniem, a także pojedynek ze światem zewnętrznym i władzą. Powieść ukazuje psychologiczny dramat człowieka nie potrafiącego unieść ciężaru swojego czynu.
Główny bohater 23 letni były student prawa Rodion Romanowicz Raskolnikow dla ratowania matki i siostry przed biedą, a także w imię własnej idei sprawiedliwości, postanawia zamordować starą lichwiarkę Alone Iwanowne posiadającą wielki majątek zbudowany na ludzkiej krzywdzie. Dokładnie planuje zbrodnie, jednak jego psychika jest do tego nie przystosowana. Kilkakrotnie zapada w chorobliwy sen, gorączkuje, traci świadomość, wyłącza się z otoczenia, staje się podejrzliwy, agresywny wobec bliskich osób, reaguje bez własnej gradacji uczuć i nastrojów. Niedawna wybitna jednostka, za którą się uważa staje się psychicznym słabeuszem.
Zbrodnia którą dokonał byłą również konsekwencją ciężkich warunków z jakimi musiał borykać się w życiu i które doprowadziły go do psychicznej degradacji. Po dokonaniu jej dopadły go wątpliwości i wyrzuty sumienia. Próbował pocieszyć, wytłumaczyć i usprawiedliwić się przed samym sobą, nie mógł jednak uporać się z własnymi uczuciami.
Raskolnikow czuje się źle psychicznie. Jego umysł maltretują wspomnienia. Zmagania z uporczywymi myślami, wyrzutami sumienia, cierpieniem wprowadzają bohatera w stan straszliwych duchowych katuszy. Ogarnia go wstręt do siebie samego – przemyślana teoria racjonalnej zbrodni okazała się zawodna, nie ujmowała przeżyć i uczuć. Szczególnie drugie zabójstwo jeszcze bardziej pogłębia apatię Rodiona i wzmaga głos wewnętrznego wyrzutu.
Zbrodnia a raczej jej skutki, które odbiły się na jego zdrowiu psychicznym zrujnowały mu życie. Nieustanny strach przed tym, że wyjdzie na jaw kto jest mordercą nie dawał mu chwili wytchnienia. Ciągłe rozmyślania o tym na jakim etapie jest śledztwo niezmiernie rzadko go opuszczały. Odczuwa wstręt do samego siebie, którego do niedawna uważał za „nadczłowieka”. Rodion stał się ofiarą własnej zbrodni dokonanej na lichwiarce i jej siostrze. Dostojewski wykorzystując motyw zbrodni dokonał analizy psychologicznej bohatera na etapie planowania zbrodni jak i po niej pokazując jak zmienia się wewnętrznie człowiek w obliczu tak okropnego czynu.
Granica
Następną przedstawicielką literatury psychologicznej jest Zofia Nałkowska i jej powieść pt. „Granica”. Przedstawiając tę książkę chciałbym zaznaczyć, że zainteresowanie psychoznawcze autorów rzadko występuje samodzielnie. Problematyka psychologiczna idzie głównie w parze z problematyką filozoficzną, egzystencjonalną utworu i tak również jest w „Granicy”.
Pisarka na wstępie ujawnia tragiczny finał powieści, śmierć Zenona Ziembiewicza. Inwersja czasowa pokazuje intencje autorki, która pragnie przesunąć punkt ciężkości swej opowieści z sensacyjnego wydarzenia kończącego biografie bohatera na wyjaśnienie jak i dlaczego do niego doszło. Jest to bowiem powieść psychologiczna gdzie przedstawione z tej perspektywy dzieje życia Ziembiewicza stają się pretekstem do postawienia kilku ważnych pytań.
Autorka przedstawia w utworze, że psychika i osobowość człowieka nie są raz na zawsze ukształtowane, zmieniają się wraz z okolicznościami zewnętrznymi „…jest się takim jak miejsce w którym się jest…” Nałkowska przedstawia Zenona w całym gąszczu subiektywnych, wewnętrznych motywacji, samousprawiedliwień, obwarowań myślowych i uczuciowych stanowiących dla niego swoisty mur obronny. Właśnie ta analiza psychiki odkrywająca najgłębsze tajniki duszy ludzkiej czyni z Granicy dużej wartości powieść psychologiczną. Nałkowska nie drąży jednak psychiki jednostki w nieskończoność, w lekturze zaznacza się rozważna, staranna i gospodarcza selekcja stanów świadomości bohatera.
Zenon przystaje na różne układy i ma wrażenie iż jest to przyzwolenie tymczasowe, nie mające żadnego wpływu na zasadnicze cechy jego osobowości, a w rzeczywistości jest zupełnie inaczej, ulega mimowolnej przemianie. Tragiczny finał jego życia służy udokumentowaniu tezy o tym jak mało pozostaje z człowieka, kiedy znikają z pola widzenia jego własne racje, jego psychika.
Ziembiewicz przez swoje postępowanie, nieumiejętność uporządkowania swojego życia i nie umiejętność podjęcia trudnych decyzji oraz niestałość wewnętrzną rani inne osoby, a w największym stopniu Justynę, która po usunięciu ciąży przechodzi okres ciężkiej depresji psychicznej. Dręczą ją koszmary, nie cieszą jej wizyty Zenona, nigdzie nie wychodzi i nie wstaje z łóżka, nie jada. Zawód, który ją spotkał odmienił jej psychikę i spowodował obłęd.
„Granica” to powieść psychologiczna o więźniach „schematów”, które są tak silne, że modyfikują zachowanie człowieka i przenikają do rdzenia jego wewnętrznej motywacji.
Podsumowanie
W książkach, które omówiłem punkt ciężkości świata przedstawionego przeniósł się na teren życia wewnętrznego postaci. Tworzywem fabularnym stał się tok myślenia i przeżywania bohaterów. Węzłowe punkty fabuły mieściły się nie w sferze działań, ale w sferze przeżyć, wspomnień i wyborów moralnych, pamięci i wyobraźni. Przygody, podróże, wzloty i upadki odsłaniały ich psychikę.
Bohaterowie zostali umieszczeni w sytuacji granicznej: udręki miłosnej – Werter, dokonania zbrodni – Raskolnikow, zdrady i przekraczania granic Ziembiewicz, Bogutówna. Miało to na celu dotarcie do granic wiedzy o naturze ludzkiej. Nieszczęście którego doświadczyli stało się źródłem do dokonania ich analizy psychologicznej.
